Nhà đầu tư giao dịch cầm chừng, khối ngoại mạnh tay bán ròng

Chỉ còn ít giờ nữa, FTSE Russell sẽ chính thức công bố Báo cáo phân loại quốc gia cổ phiếu, nơi Việt Nam được kỳ vọng cao sẽ rời nhóm cận biên (frontier market) để bước lên nhóm mới nổi (emerging markets).

Tuy nhiên, phiên giao dịch cuối cùng trước “thời khắc lịch sử” khép lại trong trạng thái thận trọng. Dư âm từ phiên giao dịch 6/10 chỉ giúp VN-Index bật tăng lên mốc lịch sử 1.700 điểm trong vài phút mở cửa, trước khi giảm trở lại do nhà đầu tư liên tục bán ra. Tâm lý thận trọng bao trùm khiến VN-Index không thể giữ được sắc xanh, chốt phiên giảm 10 điểm, dừng tại mức 1.685 điểm. Thanh khoản toàn thị trường cũng suy giảm, chỉ còn 25.600 tỷ đồng, phản ánh tâm thế dè dặt của giới đầu từ trước “giờ G”.

Giao dịch của khối ngoại tiếp tục là điểm trừ lớn. Nhóm này tiếp tục rút hơn 1.393 tỷ đồng, nối dài chuỗi bán ròng 15 phiên liên tiếp. Trong đó, STB là cổ phiếu bị xả mạnh nhất với 218 tỷ đồng. Theo sau là VRE (197 tỷ đồng) và VHM (180 tỷ đồng).

Tính từ 1/10, khối ngoại đã bán ròng hơn 8.350 tỷ đồng, tập trung chủ yếu tại các cổ phiếu bluechip.

Động thái của khối ngoại được đánh giá là “lạnh lùng”, đặc biệt là khi thị trường chứn khoán Việt Nam vừa trải qua giai đoạn thăng hoa hiếm có.  Đầu tháng 9, VN-Index lần đầu chạm mốc 1.700 điểm – cao nhất lịch sử. Dù có nhịp điều chỉnh, đến nay, chỉ số vẫn vững vàng trên ngưỡng hỗ trợ 1.600 điểm, nằm trong nhóm các thị trường tăng trưởng mạnh nhất toàn cầu.

Thanh khoản duy trì kỷ lục, bình quân hơn 1,5 tỷ USD/phiên. Có thời điểm, khối lượng khớp lệnh vượt 2 tỷ cổ phiếu, tương đương hơn 80.000 tỷ đồng – đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường sôi động nhất Đông Nam Á, vượt xa Thái Lan và Philippines về quy mô giao dịch.

Đà tăng của thị trường đến từ sự đồng thuận từ hầu hết các nhóm ngành, từ tài chính, ngân hàng, bất động sản cho tới logistics. Tại nhóm ngân hàng, có thể kể đến một số cái tên nổi bật như như VPB, TCB, STB, CTG, SHB... Trong đó, VPG và SHB là 2 cổ phiếu nổi bật nhất khi tăng gấp đôi trong vòng 1-2 tháng.

Ở nhóm chứng khoán, SSI, VIX, HCM, ORS và VND nổi lên như những cổ phiếu dẫn dắt khi liên tục thu hút dòng tiền, với khối lượng giao dịch mỗi phiên lên tới hàng trăm triệu đơn vị. Trong khi đó, ở nhóm bất động sản, bộ đôi VIC và VHM gây chú ý khi thị giá đã tăng gấp ba lần so với vùng đáy.

Sự bứt phá về giá cổ phiếu kéo vốn hóa doanh nghiệp tăng mạnh. Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam có 7 doanh nghiệp niêm yết đạt vốn hóa trên 10 tỷ USD, bao gồm Vingroup, Vietcombank, Vinhomes, BIDV, VietinBank, Techcombank và VPBank. Nếu tính ở từ mốc 1 tỷ USD trở lên, toàn thị trường hiện có khoảng 50 doanh nghiệp.

Thị trường dường như phản ánh kỳ vọng sớm hơn vào một “khoảnh khắc lịch sử”, nơi định giá và thanh khoản cùng bước vào quỹ đạo mới.

Khối ngoại bán ròng trước thềm nâng hạng: Có đáng lo?

Thoạt nhìn, việc khối ngoại rút ròng khi thị trường bùng nổ có phần khó hiểu. Tuy nhiên, nếu đặt trong bối cảnh nâng hạng, đây lại là kịch bản có phần quen thuộc.

Pakistan năm 2017 là một ví dụ điển hình. Trước khi MSCI công bố nâng hạng từ Frontier lên Emerging, chỉ số KSE-100 tăng hơn 20% trong nửa đầu năm. Nhưng chỉ hai tháng trước thời điểm quyết định, dòng vốn ngoại bắt đầu rút mạnh, khiến chỉ số giảm 10% ngay sau khi nâng hạng. Hiệu ứng “buy the rumor, sell the news” – mua theo kỳ vọng, bán khi có tin – bộc lộ rất rõ.

Thị trường chứng khoán Kuwait năm 2020 cũng đi theo quỹ đạo tương tự. Theo thống kê Bloomberg, chỉ số Kuwait Premier Market tăng hơn 20% trong năm trước khi được nâng hạng, nhưng khối ngoại lại chững lại ngay trước “giờ G”. Nhiều quỹ chủ động tranh thủ chốt lời, chờ các quỹ ETF toàn cầu giải ngân sau khi Kuwait chính thức được đưa vào rổ MSCI Emerging Markets.

Tại Saudi Arabia, giai đoạn 2018–2019 đánh dấu đỉnh điểm của dòng vốn ngoại đổ vào trước khi quốc gia này được MSCI và FTSE Russell nâng hạng. Lượng vốn ngoại ròng tăng mạnh giúp chỉ số Tadawul tăng hơn 20%. Nhưng chỉ vài tháng trước thời điểm hiệu lực, nhà đầu tư quốc tế đã bán ròng hơn 1,2 tỷ USD, khiến thị trường điều chỉnh gần 8%. Sau khi được nâng hạng, dòng vốn ETF thụ động mới quay trở lại đều đặn, giúp thị trường nhanh chóng ổn định trở lại.

Các thị trường vùng Vịnh khác như Qatar và UAE cũng không nằm ngoài xu hướng này. MSCI (2014) ghi nhận dòng vốn ngoại vào mạnh trong 3–4 tháng trước khi được nâng hạng, nhưng sau đó rút ngắn hạn khoảng 15–20% tổng giá trị ngay trước thời điểm công bố. Khi hai quốc gia này chính thức gia nhập nhóm Emerging Markets, các quỹ ETF toàn cầu đã quay lại giải ngân, kéo thị trường phục hồi chỉ trong vài tháng.

Theo các chuyên gia, hiện tượng khối ngoại bán ròng trước thềm nâng hạng đơn thuần chỉ là hệ quả của các yếu tố kỹ thuật, tái cơ cấu danh mục và sự chuyển giao giữa hai nhóm quỹ.

Cụ thể, khi một thị trường rời nhóm cận biên, cổ phiếu của thị trường đó sẽ bị loại khỏi rổ chỉ số frontier, trong khi chưa ngay lập tức được thêm đầy đủ vào danh mục emerging. Trong khoảng thời gian này, các quỹ bám sát rổ frontier buộc phải bán ra, còn các quỹ theo dõi rổ chỉ số emerging lại chỉ bắt đầu mua dần vào khi đến ngày hiệu lực. Hệ quả là cung - cầu mất cân đối tạm thời, tạo ra áp lực bán ròng của khối ngoại.

Nguyên nhân tiếp theo đến từ sự thay đổi tỷ trọng. Ở nhóm cận biên, một quốc gia có thể chiếm tới 20–30% rổ chỉ số. Nhưng khi chuyển sang nhóm mới nổi, nơi quy mô vốn hóa lớn hơn nhiều, tỷ trọng thường giảm xuống chỉ còn 1–3%. Điều này buộc nhiều quỹ phải phân bổ lại vốn, bán bớt cổ phiếu để điều chỉnh tỷ trọng, khiến dòng vốn thụ động thu hẹp so với kỳ vọng.

Mặt khác, kỳ vọng nâng hạng thường đẩy giá cổ phiếu tăng mạnh từ trước. Những nhà đầu tư ngoại đã mua vào từ nhiều năm, khi định giá còn rẻ, sẽ coi đây là thời điểm thuận lợi để hiện thực hóa lợi nhuận.

Một yếu tố khác không thể bỏ qua là sự khác biệt trong khẩu vị rủi ro. Các quỹ đầu tư vào thị trường cận biên thường chấp nhận rủi ro cao và tìm kiếm lợi nhuận tức thì, nên khi thị trường nâng hạng, họ buộc phải thoái vốn. Ngược lại, các quỹ mới nổi có quy mô lớn hơn, tập trung vào định giá và chiến lược dài hạn, nhưng chỉ giải ngân mạnh sau khi các điều kiện kỹ thuật và thủ tục được hoàn tất. Điều này tạo ra khoảng trống trên thị trường.

Cũng theo giới phân tích, áp lực bán ròng sẽ không kéo dài. Sau giai đoạn cơ cấu ban đầu, dòng vốn ngoại thường ổn định trở lại, đặc biệt khi các quỹ ETF tiến hành giải ngân theo tỷ trọng mới trong các quý tiếp theo.