Hiện tượng thiên nga đen là gì? Bản chất của Black Swan Event

Hiện tượng thiên nga đen là một hiện tượng kinh tế rất hiếm khi xảy ra. Thế nhưng, một khi “thiên nga đen” xuất hiện, kinh tế thế giới ảnh hưởng rất lớn theo chiều hướng tiêu cực. Hãy cùng DNSE tìm hiểu Thiên nga đen là gì trong bài viết sau đây nhé.

Hiện tượng thiên nga đen là gì?

Hiện tượng thiên nga đen (Black Swan Event) là thuật ngữ được giới thiệu bởi Nassim Nicholas Taleb – một giáo sư tài chính giới thiệu trong cuốn sách The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable.

Thuật ngữ này được dùng để mô tả các sự kiện 

• Cực kỳ hiếm gặp và không thể dự báo trước.
• Phá vỡ nhận thức thông thường. 
• Có tác động sâu rộng và nghiêm trọng đến nền kinh tế xã hội.

Nguồn gốc của cái tên “Thiên nga đen”

Thuật ngữ “thiên nga đen” xuất phát từ một định kiến lịch sử rằng tất cả thiên nga đều có màu trắng, vì loài thiên nga đen rất hiếm và chỉ được phát hiện ở Úc vào thế kỷ 17. Sự kiện này đã phá vỡ nhận thức thông thường, giống như cách các sự kiện thiên nga đen thách thức các giả định tài chính và kinh tế hiện có.

Cụ thể hơn, trước khi thiên nga đen được phát hiện, người ta cho rằng “thiên nga chỉ có màu trắng”. Tương tự, trong tài chính, các nhà đầu tư thường dựa vào dữ liệu lịch sử để dự đoán tương lai, nhưng sự kiện thiên nga đen cho thấy những biến cố bất ngờ có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

Bản chất của hiện tượng thiên nga đen

Về cơ bản, thiên nga đen là sự kiện có tính chất:

• Hiếm gặp và không thể dự đoán: Không có dấu hiệu rõ ràng trước khi xảy ra.
• Tác động lớn và hậu quả nghiêm trọng: Gây ra hậu quả nghiêm trọng trên diện rộng.
• Hồi cứu dự đoán: Sau khi xảy ra, sự kiện thường được giải thích dư thể có thể dự đoán trước (hindsight bias) mặc dù thực tế không phải vậy.

Người ta cho rằng các sự kiện này không thể báo trước được do sự hiếm có nhưng hậu quả rất kinh khủng. Đây được xem là một sự kiện quan trọng, có tầm ảnh hưởng lớn. Các nhà nghiên cứu sẽ giải thích, tìm hiểu nó cặn kẽ, có các suy đoán tương lai để giảm thiệt hại. Nhưng điều này thường là không có ích lắm, thậm chí phản ứng chậm hoặc sai cho những sự kiện mới.

Ví dụ các chuyên gia không thể dự đoán, kiểm soát được thời gian chính xác tuyệt đối của động đất, sóng thần,…

Tác động của Thiên nga đen đến nền kinh tế

Khi xảy ra hiện tượng thiên nga đen, nó thường dẫn đến những tác động xấu đến nền kinh tế:

• Tác động đến thị trường tài chính: Các sự kiện thiên nga đen thường gây ra biến động mạnh trên thị trường chứng khoán, ngoại hối và các loại tài sản khác, dẫn đến sự mất giá trị lớn và tâm lý hoảng loạn của nhà đầu tư.
• Tác động đến tăng trưởng kinh tế: Sự kiện thiên nga đen thường dẫn đến suy giảm tăng trưởng kinh tế, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và giảm tổng cầu.
• Tác động đến lạm phát và chi phí sinh hoạt: Các sự kiện thiên nga đen thường gây ra lạm phát hoặc giảm phát, tùy thuộc vào bản chất của sự kiện.
• Tác động đến việc làm và xã hội: Các sự kiện thiên nga đen thường làm gia tăng tỷ lệ thất nghiệp và bất ổn xã hội.
• Tác động đến chính sách kinh tế và niềm tin thị trường:
• Thay đổi chính sách kinh tế: Sự kiện thiên nga đen buộc chính phủ phải đưa ra các biện pháp ứng phó khẩn cấp, như gói cứu trợ hoặc thay đổi chính sách tiền tệ.
• Mất niềm tin thị trường: Black Swan xảy ra làm giảm niềm tin của nhà đầu tư và người tiêu dùng, dẫn đến giảm đầu tư và tiêu dùng.

Nhà đầu tư nên làm gì trước sự kiện Thiên nga đen?

Trước sự kiện Black Swan – những biến cố hiếm gặp, khó dự đoán và gây ra hậu quả nghiêm trọng, nhà đầu tư nên có những chiến lược đầu tư, tích lũy để hạn chế tối thiểu rủi ro và bảo vệ tài sản như:

• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Phân bổ vốn vào nhiều loại tài sản (cổ phiếu, trái phiếu, vàng, bất động sản) để giảm tác động từ biến động của một lĩnh vực. Ví dụ, trong khủng hoảng 2008, vàng và trái phiếu chính phủ là tài sản an toàn.
• Hạn chế vay nợ đầu tư: Tránh sử dụng đòn bẩy tài chính quá mức để không rơi vào tình trạng thua lỗ nặng khi thị trường sụp đổ, như trường hợp bong bóng dotcom 2001.
• Duy trì quỹ dự phòng: Giữ một khoản tiền mặt hoặc tài sản thanh khoản cao để ứng phó với khủng hoảng, giúp tránh bán tháo tài sản trong thời kỳ biến động.
• Giữ bình tĩnh, tránh hành động bốc đồng: Không bán tháo cổ phiếu hoặc tài sản do tâm lý hoảng loạn. Phân tích kỹ lưỡng dựa trên dữ liệu, như khi VN-Index mất 45 tỷ USD vốn hóa sau thuế quan Mỹ 3/4/2025.
• Theo dõi và phản ứng linh hoạt: Cập nhật thông tin, theo dõi sát sao các diễn biến kinh tế và chính trị để có thể đưa ra các quyết định đầu tư nhanh chóng và chính xác khi tình hình thay đổi.

Các sự kiện thiên nga đen làm chao đảo thế giới

Dưới đây là một vài sự kiện thiên nga đen làm chao đảo thế giới trong thế kỷ 21:

1. Bong Bóng Dotcom (2000-2001)

Trong những năm cuối thế kỷ 20, sự phát triển của Internet đã thúc đẩy các quỹ đầu tư đổ vốn vào các công ty công nghệ với mức định giá quá cao. Khi bong bóng dotcom vỡ vào năm 2001:

• Thị trường chứng khoán Mỹ lao dốc, chỉ số NASDAQ mất hơn 70% giá trị.
• Nhiều công ty công nghệ phá sản, kéo theo suy thoái kinh tế toàn cầu.
• Các nhà đầu tư chịu tổn thất nặng nề, nhiều người mất trắng tài sản.

2. Khủng Hoảng Tài Chính Toàn Cầu 2008

Khủng hoảng nhà đất Mỹ năm 2008 là một trong những sự kiện thiên nga đen nổi tiếng nhất:

• Nguyên nhân: Bong bóng nhà đất vỡ, các khoản vay thế chấp dưới chuẩn (subprime mortgages) trở thành nợ xấu, khiến hệ thống tài chính sụp đổ.
• Hậu quả:
  • Thị trường chứng khoán Mỹ giảm mạnh, chỉ số Dow Jones mất hơn 50% giá trị từ đỉnh cao.
  • Các thị trường châu Âu và Nhật Bản cũng chịu ảnh hưởng: chỉ số Nikkei 225 chạm mức thấp kỷ lục vào tháng 10/2008, VN-Index của Việt Nam giảm 70% trong quý I/2008.
  • Lạm phát tại Zimbabwe đạt mức 79,6 tỷ %, buộc nước này chuyển sang sử dụng đồng USD thay cho tiền nội tệ.

3. Brexit (2016)

Việc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) vào năm 2016 là một sự kiện bất ngờ:

• Giao dịch thương mại giữa Anh và EU giảm 14% trong quý I/2021 so với cùng kỳ năm 2020.
• Tăng trưởng kinh tế Anh giảm 1,5%, gây ra biến động trên thị trường tài chính châu Âu.

4. Đại Dịch Covid-19 (2020)

Đại dịch Covid-19 là một sự kiện thiên nga đen điển hình:

• Tác động kinh tế:
  • GDP Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2020 giảm 1,82%, mức thấp kỷ lục.
  • Tổng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam giảm 25% so với năm 2019.
  • Tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm tăng mạnh, đạt lần lượt 2,4% và 2,6% trong quý II/2021.
• Tác động toàn cầu: Các chuỗi cung ứng bị gián đoạn, thị trường chứng khoán toàn cầu lao dốc, và nhiều ngành kinh tế như du lịch, hàng không bị đình trệ.

5. Chính Sách Thuế của Mỹ (2025)

Vào ngày 3/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thuế 46% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam, gây ra một cú sốc lớn:

• VN-Index giảm hơn 45 điểm, mất 45 tỷ USD vốn hóa thị trường chỉ trong 4 phiên.
• Chỉ số Dow Jones giảm 660 điểm (1,8%), S&P 500 mất 2,1%, và Nikkei 225 giảm 2,3%.
• Báo cáo từ The Budget Lab tại Yale cho thấy các mức thuế công bố ngày 3/4/2025 (một phần của chính sách thuế quan rộng hơn) có thể làm giảm GDP Mỹ 0,5% trong ngắn hạn và 0,4% trong dài hạn, tương đương thiệt hại 100 tỷ USD mỗi năm. Nếu tính cả các mức thuế khác trong năm 2025, GDP Mỹ có thể giảm 0,9% (tương đương 180 tỷ USD)
• Các quốc gia khác như Trung Quốc, Canada, và EU cũng chịu tác động tiêu cực, với GDP Trung Quốc giảm 0,2% và Canada giảm 2,1% trong dài hạn do các biện pháp trả đũa và gián đoạn thương mại.
• Sự kiện này làm dấy lên lo ngại về chiến tranh thương mại, đẩy nhà đầu tư tìm đến các tài sản trú ẩn an toàn như vàng.

Một số sự kiện thiên nga đen gần đây

Một vài sự kiện thiên nga đen gần đây có thể kể đến: Brexit (Anh rời EU) vào năm 2016 hay đại dịch Covid-19 từ đầu 2020 khiến cả thế giới điêu đứng.

Trong quý I/2021, giao dịch thương mại giữa Anh và EU giảm 14% so với cùng kỳ 2020. Tăng trưởng kinh tế của Anh cũng giảm 1,5%.

Đợt dịch Covid-19 kéo dài việc giãn cách xã hội ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế cả nước. Theo đó, GDP 6 tháng đầu năm 2020 có mức giảm kỷ lục kể từ khi bắt đầu tính và công bố GDP theo quý tại Việt Nam: 1,82%. Tổng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam năm 2020 giảm đến 25% so với 2019. Tỷ lệ thất nghiệp đạt mức tăng chóng mặt. So với cùng kỳ năm 2020, quý II/2021 tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm là 2,4% và 2,6%.

Sự kiện Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp thuế 46% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam ngày 3/4/2025 là một ví dụ điển hình của hiện tượng” Thiên nga đen”. Ngay lập tức. VN-Index giảm hơn 45 điểm, kéo theo sự mất vốn hóa 45 tỷ USD trong vòng 4 phiên. Trong khi đó các chỉ số chính của Mỹ như Dow Jones giảm gần 660 điểm( 1,8%), S&P 500 mất 2,1% và Nikkei 225( Nhật Bản) rớt 2,3% do lo ngại về chiến tranh thương mại và sự gián tiếp tìm đến tài sản trú ẩn như vòng 90 ngày vào ngày 10/4, thị trường tài chính toàn cầu trước các quyết sách chính sách có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, ảnh hưởng đến cả kinh tế khác và thị trường quốc tế.

Kết luận

Hiện tượng Thiên nga đen nhấn mạnh sự bất định và không thể đoán trước trong thế giới hiện đại. Việc nhận thức và chuẩn bị cho những sự kiện này là cần thiết để giảm thiểu tác động tiêu cực và tận dụng cơ hội trong bối cảnh không chắc chắn.

Nhìn chung, các nhà đầu tư không nên quá mất bình tĩnh khi xảy ra hiện tượng thiên nga đen.

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng thiên nga đen và cách ứng phó hiệu quả. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm về các chiến lược đầu tư hoặc cách quản lý rủi ro, hãy theo dõi các bài viết tiếp theo từ DNSE!