Cán cân thương mại là gì? Vai trò và những yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Trong lĩnh vực kinh tế nói chung và xuất nhập khẩu hàng hóa nói riêng, thuật ngữ cán cân thương mại được nhắc đến khá phổ biến. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ về khái niệm này cũng như vai trò của nó trong nền kinh tế. Vậy cán cân thương mại là gì? Tầm quan trọng của nó đối với nền kinh tế ra sao?

Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại (Balance Of Trade – BOT) ghi lại sự chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia tại thời điểm xác định. Đây là thành phần lớn nhất trong cán cân thanh toán quốc gia. 

Công thức tính cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại được tính bằng công thức:

Cán cân thương mại = Tổng giá trị xuất khẩu – Tổng giá trị nhập khẩu

Theo đó, 

• Khi xuất khẩu > nhập khẩu, cán cân thương mại > 0 tức quốc gia có thặng dư thương mại. 
• Khi xuất khẩu < nhập khẩu, cán cân thương mại < 0, quốc gia có sự thâm hụt thương mại. 
• Nếu xuất khẩu = nhập khẩu tức không có sự chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu (cán cân thương mại = 0). Lúc này, cán cân thương mại ở vị trí cân bằng.

Ví dụ, năm 2021, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt 336,31 tỷ USD, kim ngạch nhập khẩu đạt 332,23 tỷ USD. 

Lúc này, cán cân thương mại của Việt Nam năm 2021 là: 336,31 – 332,23 = 4,8 tỷ USD

Điều này đồng nghĩa rằng cán cân thương mại đang có thặng dư.

Vai trò của cán cân thương mại đối với một quốc gia

Tác động tới tỷ giá hối đoái

Khi cán cân thương mại có thặng dư, lượng hàng hóa xuất khẩu lớn, dòng ngoại tệ chảy vào quốc gia nhiều sẽ làm tăng nhu cầu chuyển đổi tiền tệ. Việc trao đổi giao thương bắt buộc phải dùng đồng nội tệ. Từ đó, nhu cầu đối với đồng nội tệ tăng lên, khiến tiền tăng giá trị. Lúc này, một đồng nội tệ đổi được nhiều ngoại tệ hơn.

Ngược lại, khi cán cân thương mại thâm hụt, số lượng hàng hóa nhập khẩu lớn hơn xuất khẩu. Để mua hàng từ các quốc gia khác, doanh nghiệp buộc phải sử dụng ngoại tệ đất nước đó. Các hoạt động nhập khẩu khiến nhu cầu về ngoại tệ tăng. Theo đó, đồng ngoại tệ cũng sẽ tăng giá. 

Dựa vào những thay đổi này, Chính phủ có thể điều chỉnh các chính sách liên quan một cách kịp thời để kiểm soát dòng tiền.

Tác động tới nền kinh tế vĩ mô

Cán cân thương mại cũng tạo ra tác động lớn tới nền kinh tế vĩ mô. Cán cân thương mại dương phản ánh sự phát triển của nền kinh tế. Lúc này, quốc gia đang thu hút một lượng FDI lớn, giúp gia tăng vị thế quốc gia trên thị trường quốc tế.

Trường hợp cán cân thương mại âm cho thấy trình độ sản xuất kinh doanh của quốc gia đang kém cạnh tranh. Các doanh nghiệp cần tìm giải pháp để nâng cao chất lượng để đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn xuất khẩu quốc tế.

Đâu là những yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại?

Có rất nhiều yếu tố tác động tới cán cân thương mại của một quốc gia. Chúng bao gồm: Tỷ giá hối đoái, các chính sách thương mại và

Tỷ giá hối đoái

Đây là yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Khi giá trị đồng nội tệ tăng, quốc gia có thể nhập khẩu hàng hoá với mức giá rẻ hơn nhưng hàng hoá xuất khẩu của quốc gia đó lại trở nên đắt đỏ. Các sản phẩm nội địa trở nên kém cạnh tranh hơn. Do đó, giá trị xuất khẩu ròng sẽ giảm. 

Ví dụ, một sản phẩm A của Việt Nam có giá 200.000 VND và một sản phẩm tương đương của Trung Quốc có giá 58 CNY (Nhân dân tệ). Với tỷ giá là 3.400 VND = 1 CNY thì sản phẩm của Trung Quốc sẽ được bán ở mức giá 197.200 VND, rẻ hơn so với sản phẩm Việt Nam. Nếu VND mất giá và tỷ giá hối đoái trở thành 3.600 VND = 1 CNY thì lúc này, sản phẩm A của Trung Quốc sẽ được bán với giá 208.800 VND và kém lợi thế cạnh tranh hơn so với ấm chén sản xuất tại Việt Nam.

Các chính sách thương mại

Các chính sách của Nhà nước cũng tác động đến cán thương mại của một quốc gia. Các chủ trương hạn chế hoặc hỗ trợ đối với một mặt hàng sẽ gây ảnh hưởng đến giá của hàng hoá đó. Ví dụ, Chính phủ thực hiện trợ cấp nông nghiệp có thể làm giảm chi phí canh tác, khuyến khích sản xuất nhiều hơn để xuất khẩu. Từ đó, sản lượng xuất khẩu có thể được cải thiện.

Các quốc gia thường kiểm soát cán cân thương mại thông qua việc đặt các mức thuế. Tuy nhiên, nếu thiết lập mức thuế nhập khẩu quá cao có thể khiến thâm hụt thương mại trầm trọng hơn. Lý do là bởi điều này vô hình trung tạo nên rào cản đối với hoạt động giao thương tự do của các quốc gia. Vì thế tình hình xuất khẩu của các quốc gia cũng bị ảnh hưởng.

Lạm phát

Lạm phát có thể gây ảnh hưởng tới giá thành sản xuất qua đó tác động tới giá các sản phẩm xuất khẩu. Ví dụ, lạm phát khiến giá gạo tăng cao. Từ đó, gạo và các sản phẩm làm từ gạo đều bị đẩy giá lên, khiến sản phẩm trở nên đắt đỏ. Do đó, sản phẩm mất đi lợi thế cạnh tranh trên thị trường, khiến việc xuất khẩu khó khăn hơn.

Kết luận

Bài viết là những chia sẻ của DNSE về cán cân thương mại. Hy vọng qua đây, bạn đã hiểu cán cân thương mại là gì cũng như vai trò quan trọng của nó trong nền kinh tế. Để có thêm nhiều kiến thức tài chính – chứng khoán hữu ích, hãy ghé thăm DNSE thường xuyên nhé!