Xuất khẩu (XK) thép đang chậm lại do phải đối mặt với thách thức từ biến động kinh tế toàn cầu. Và với CTCP tập đoàn Hòa Phát (HPG), nhà sản xuất thép cuộn cán nóng với công suất lớn nhất tại Việt Nam (ước tính có thể đạt 8.6 triệu tấn/năm vào năm 2026), động lực chính trong lúc này là thị trường nội địa thay vì chăm chăm vào XK.

Biết cách khai thác lợi thế “sân nhà”

Như trong đánh giá mới đưa ra vào trung tuần tháng 6/2025 từ Bộ phận phân tích Công ty chứng khoán KB Việt Nam (KBSV), đó là tiếp tục duy trì luận điểm rằng thị trường nội địa sẽ là động lực thúc đẩy tăng trưởng tiêu thụ chính cho HPG trong thời gian tới.

Có nhiều “khoảng trống” trên thị trường nguyên phụ liệu dệt may đang cần các DN Việt củng cố nội lực để đáp ứng nhu cầu ngay “sân nhà”.

Điều này đến từ việc thị trường bất động sản hồi phục và bước vào chu kỳ tăng trưởng mới trong 2025 – 2027. Tăng tốc giải ngân vốn đầu tư công nhằm thúc đẩy kinh tế, nhu cầu tiêu thụ vật liệu xây dựng gia tăng.

Từ động lực của thị trường nội địa, giới phân tích ước tính sản lượng tiêu thụ thép xây dựng và HRC của HPG sẽ đạt 9,6 và 11,5 triệu tấn trong hai năm 2025 và 2026 (tăng 29% và 20% so với cùng kỳ năm trước đó). Ước tính biên lãi gộp của HPG đạt 15,1% và 16.0% trong các năm 2025 và 2026.

Qua đó có thể thấy doanh nghiệp (DN) này khá an toàn trên “sân nhà”. Đó là nhờ vào chiến lược kinh doanh và tỷ trọng tiêu thụ nội địa đã tăng trở lại (đạt 72% trong năm 2023, 73% trong năm 2024 và 84% trong 3 tháng đầu của 2025). Trong khi đó, doanh số XK thép của HPG sang thị trường Mỹ hiện chỉ chiếm 3% tổng doanh thu mảng thép của công ty.

Như hiện tại, với việc nâng mức thuế nhập khẩu lên mức 50% đối với nhôm thép nhập khẩu của Tổng thống Trump (so với mức 25% trước đây theo mục 232), tác động từ áp lực thuế quan đối với triển vọng kinh doanh của HPG sẽ không nhiều.

Hoặc như XK dệt may cũng đang gặp thách thức lớn từ thuế quan của Mỹ, cũng như áp lực chuyển đổi mạnh mẽ từ yêu cầu phát triển bền vững và cam kết giảm phát thải carbon toàn cầu. Trong hoàn cảnh như vậy, có không ít DN biết cách khai thác lợi thế ngay trên “sân nhà”.

Điển hình là trường hợp CTCP Dệt may - Đầu tư - Thương mại Thành Công (TCM) từ đầu năm 2025 đang tăng doanh thu đối với mảng vải ở thị trường nội địa. Điều này nhờ vào việc các công ty dệt may tại Việt Nam có xu hướng mua vải thị trường trong nước để đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường EU và các quốc gia trong Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) để hưởng thuế suất ưu đãi, nhất là khi dệt may vào thị trường Mỹ gặp nhiều khó khăn từ việc tăng thuế quan.

Như trong tháng 5/2025, mảng vải của TCM tăng trưởng mạnh nhờ xu thế DN trong nước mua hàng để hưởng lợi về thuế quan, qua đóng góp hơn 20% tổng doanh thu. Nhờ vào chiến lược tăng cường phát triển thị trường nội địa để giảm bớt phụ thuộc vào XK đang giúp cho DN này đạt những kết quả khả quan về doanh thu và lợi nhuận trong thời gian qua.

Theo giới chuyên gia, hiện nay nhiều DN dệt may đều có nhu cầu mua nguyên phụ liệu trong nước. Điều này vừa giúp DN đạt các tiêu chí xuất xứ nhằm tận dụng ưu đãi thuế quan theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) vừa giúp họ tiết kiệm được chi phí và thời gian.

Chính vì vậy, đây là thời điểm “vàng” mà DN chuyên sản xuất nguyên phụ liệu cho ngành dệt may cần ưu tiên nhiều hơn cho thị trường nội địa, qua đó sẽ giúp cho gia tăng doanh thu và lợi nhuận. Như trường hợp chú trọng thị trường nội địa của TCM đối với mảng vải đã minh chứng cho điều đó.

Củng cố nội lực trước khi “chinh chiến” toàn cầu

Hay như XK thủy sản hiện đang đối mặt với nhiều biến động, bao gồm các rào cản thương mại, vấn đề thiếu nguyên liệu, và sự thay đổi trong các thị trường XK. Và việc tái định vị sản phẩm thủy sản trên “sân nhà” cũng đang được đặt ra.

Chẳng hạn ở ngành hàng cá tra. Như lưu ý mới nhất từ một nhà phân tích thuộc Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản (Vasep), câu chuyện thuế tại Mỹ cũng nhắc lại một bài học cũ nhưng luôn cần thiết: Không nên phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường. Thị trường nội địa, với gần 100 triệu dân, ngày càng trở nên hấp dẫn với thu nhập tăng và thị hiếu ẩm thực thay đổi. Vấn đề nằm ở chỗ cá tra vẫn chưa thật sự tìm được chỗ đứng tương xứng trong nước.

Theo nhà phân tích của Vasep, sự phục hồi của thị trường tiêu dùng nội địa đang tạo cơ hội lớn cho các DN trụ vững trước bão. Yếu tố này có thể làm nền tảng tốt để bù đắp sự suy giảm nhất định về kim ngạch XK trong thời gian tới do biến động toàn cầu và chiến tranh thương mại leo thang.

Ở thị trường nội địa, cá tra có lợi thế lớn về giá, dinh dưỡng và an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, việc thiếu nhận diện thương hiệu, bao bì sơ sài và phân phối kém hiệu quả khiến sản phẩm khó cạnh tranh với các loại thịt hoặc hải sản khác trong kênh bán lẻ hiện đại.

Do đó, nhà phân tích của Vasep nhấn mạnh là cần một chiến dịch đồng bộ, có sự tham gia của nhà nước, DN và hiệp hội – nhằm đưa cá tra trở lại đúng vị thế của mình: một sản phẩm quốc dân, có thể “đứng vững trong sân nhà” trước khi “chinh chiến” toàn cầu.

Ngoài những vấn đề nêu trên, trong chia sẻ gần đây của Giáo sư Trần Văn Thọ (Đại học Waseda, Nhật Bản) với giới DN ở Tp.HCM, có lưu ý nội lực của các DN Việt vẫn còn yếu nên khó tránh các tác động tiêu cực từ biến động của thị trường toàn cầu. Cho nên, nếu nội lực đủ mạnh thì sẽ hội nhập rất tốt, khi đó DN sẽ tranh thủ được thị trường ngay trên “sân nhà”.

Giáo sư Thọ cũng chỉ rõ vì nội lực yếu nên phải nhập khẩu nhiều. Điều này phản ánh khi tính giá trị gia tăng của hàng XK. Tỷ lệ của nhập khẩu/tổng tỷ lệ gia tăng XK ngày càng tăng. Trong khi đó, tỷ lệ gia tăng nội địa trên hàng XK ngày càng giảm xuống. Chứng tỏ sự đóng góp của nội lực đang quá yếu.

Đơn cử, để làm hàng may mặc thì các nhà XK dệt may cũng vẫn phải nhập, tỷ lệ nhập khẩu rất lớn đã thể hiện rõ điều đó. Bởi vì hàng để XK thì đòi hỏi phải có chất lượng vải, tơ sợi phải cao, nhưng chất lượng đó hàng trong nước lại không đáp ứng được.

“Đất nước mình có 100 triệu dân mà những sản phẩm trung gian về may mặc mình cũng không sản xuất được mà phải nhập khẩu. Tại sao mình phải nhập khẩu nhiều vậy? Mình có 100 triệu dân mà?”, ông Thọ đặt vấn đề.

Từ đó để thấy có nhiều “khoảng trống” trên thị trường nội địa đang cần các DN Việt tái định vị, tận dụng và củng cố nội lực để đáp ứng nhu cầu ngay “sân nhà”. Và có chinh phục được “sân nhà” thì sẽ tự tin để “chinh chiến” toàn cầu bất chấp mọi biến động, đây là bài học không bao giờ cũ.

Thế Vinh