Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu: Tái cơ cấu ngân hàng trên cơ sở phương án chuyển giao bắt buộc ngân hàng thương mại của Luật sửa đổi Luật tổ chức tín dụng 2024, có 4 ngân hàng đã được chuyển giao gồm CBBank, OceanBank, GPBank và DongABank.

Theo Điều 185 của Luật tổ chức tín dụng 2024, các điểm trong quyền, nghĩa vụ của bên nhận chuyển giao như sở hữu 100% vốn điều lệ của ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc, Không phải hợp nhất báo cáo tài chính của ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc, được loại trừ ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc khi tính tỷ lệ an toàn vốn hợp nhất.

Quang cảnh cuộc tọa đàm.

Những điều khoản trên không phù hợp với các nguyên tắc kế toán và thông lệ quốc tế, làm méo mó báo cáo tài chính của NH nhận chuyển giao, đặc biệt là không hợp nhất các khoản lỗ lũy kế của NH con (nếu có) vào bảng cân đối kế toán của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao.

Các chỉ số an toàn vốn sẽ không được thể hiện chính xác tính hình sức khỏe tài chính của cả hệ thống ngân hàng nhận chuyển giao và điều này có thể tác động đến lòng tin của cổ đông, khách hàng gửi tiền, trừ trường hợp tất cả tiền gửi của khách hàng tại ngân hàng con được ngân hàng mẹ bảo lãnh 100%.

Để việc tái cơ cấu ngân hàng thông qua phương án chuyển giao có hiệu quả, Tiến sĩ Hiếu cho rằng vốn chủ sở hữu của ngân hàng được tái cơ cấu phải đảm bảo 3.000 tỷ đồng, ngân hàng mẹ phải bảo lãnh tiền khách hàng gửi từ ngân hàng con.

Quyền của cổ đông trong quyết đinh sáp nhập và theo dõi hoạt động của ngân hàng được sáp nhập. Sự quyết tâm và nhất trí của các cổ đông của ngân hàng mẹ trong việc hỗ trợ ngân hàng được sáp nhập. Quyền của đại chúng nhận thông tin định kỳ về tình hình hoạt động của ngân hàng được sáp nhập và vai trò của Công ty Bảo hiểm tiền gửi quốc gia trong sự giám sát các ngân hàng được sáp nhập.

- Ông có thể cho biết cơ sở pháp lý của việc “chuyển giao bắt buộc” để cơ cấu lại ngân hàng thương mại?

Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC:

“Chuyển giao bắt buộc” để cơ cấu lại ngân hàng thương mại là một khái niệm đã có trong Luật Các tổ chức tín dụng từ năm 2017. Tuy nhiên, cuối năm 2024 mới được áp dụng lần đầu tiên trên thực tế. Có khá nhiều vấn đề pháp lý chung quanh việc hình thành, thực hiện và lý giải về mô hình này.

Theo Luật Các tổ chức tín dụng năm 1997 và 2010 trước kia, ngân hàng thương mại trong nước chỉ được tổ chức dưới mô hình công ty cổ phần, không tổ chức dưới mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn, ngoại trừ ngân hàng thương mại nhà nước.

Luật sư Trương Thanh Đức.

Từ ngày 5/3 đến 7/7/2015, Ngân hàng Nhà nước đã liên tiếp mua 3 ngân hàng với giá 0 đồng, bao gồm Ngân hàng thương mại Ngân hàng TMCP Xây dựng Việt Nam (VNCB), Ngân hàng TMCP Đại Dương (Ocean Bank) và Ngân hàng TMCP Dầu khí Toàn cầu (G.P Bank).

Việc mua 3 ngân hàng với giá 0 đồng khi đó không có đủ căn cứ pháp lý theo quy định của Luật Các tổ chức tín dụng năm 2010, mà chỉ dựa vào Quyết định số 48 của Thủ tướng Chính phủ về việc “Góp vốn, mua cổ phần bắt buộc của tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt”, Quyết định số 254 của Thủ tướng Chính phủ về “Phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011 - 2015” và Quyết định số 255 của Thủ tướng Chính phủ.

Một loạt chữ “mua bán” trong các quyết định này và một số đạo luật tại thời điểm này là cách sử dụng từ ngữ pháp lý không chính xác, mâu thuẫn với quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2005, Bộ luật Dân sự năm 2015 và những nguyên lý của pháp luật về quyền sở hữu. Trong giai đoạn đó, việc mua ngân hàng với giá 0 đồng được xác định là mua cổ phần bắt buộc, không bảo đảm về cơ sở pháp lý và không xác định được là mua của ai. Tuy nhiên, việc “mua cổ phần bắt buộc” theo các quyết định trên chính là tiền đề, là “phiên bản” đầu tiên của mô hình “chuyển giao bắt buộc”.

- Nguyên nhân ra đời mô hình “chuyển giao bắt buộc”?

Ông Trương Thanh Đức: Khi ngân hàng rơi vào tình trạng không bảo đảm các yêu cầu về an toàn và chất lượng hoạt động thì có thể bị áp dụng biện pháp “can thiệp sớm”. Nếu sau khi đã được “can thiệp sớm” mà vẫn không khắc phục được thì sẽ bị đặt vảo tình trạng “kiểm soát đặc biệt”. Sau một thời gian đã được kiểm soát đặc biệt mà vẫn không khắc phục được thì sẽ bị phá sản hoặc “chuyển giao bắt buộc”.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện nghiên cứu và phát triển Thị trường tài chính và bất động sản toàn cầu:

Sau khi Luật sửa đổi Luật Tổ chức tín dụng ban hành năm 2024 thì chuyển giao bắt buộc NH thương mại được kiểm soát đặc biệt. Cụ thể, NH Xây dựng được chuyển giao cho Vietcombank và đổi tên thành VCBNeo; NH Oceanbank được chuyển giao cho MBBank và đổi tên thành Modern Bank of Vietnam; GPBank được giao cho VPBank thực hiện tái cơ cấu nhưng hình như chưa đổi tên.

Đông Á Bank được chuyển giao cho HDBank và đổi tên thành Vikki Bank Ngoài 4 NH 0 đồng, còn SCB đang nằm trong diện kiểm soát đặc biệt. Hiện nay, 4 NH đã được chuyển giao đang hoạt động ra sao, tôi chưa có tin tức cụ thể, chỉ biết họ đã đổi tên, thương hiệu mới, định hướng mới, phong cách phục vụ mới với kỹ thuật số, chủ yếu phục vụ khách hàng cá nhân và các doanh nghiệp nhỏ.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu thông tin về việc mở thủ tục phá sản ngân hàng tại Mỹ.

Ở Mỹ, việc mở tục phá sản NH là chuyện thường xuyên. Việc sáp nhập và tái cơ cấu các NH hoạt động tại Mỹ được thực hiện dưới sự quan sát và kiểm soát của các cơ quan quản lý liên bang và tiểu bang. Trong đó, bao gồm FED, FDIC, OCC (Cơ quan tổng kiểm soát tiền tệ), các cơ quan quản lý các định chế tài chính tiểu bang.

Việc tái cơ cấu một ngân hàng yếu kém tại Mỹ thường được thực hiện qua một quá trình sau: Khi thanh tra một NH và xác nhận hệ số CAR của NH này tụt dưới mức 3% thì các cơ quan thanh tra sẽ phát hành lệnh C&D (Cease and desist order) và cho NH một thời gian khoảng 3-6 tháng để bổ sung vốn. Sau thời gian này nếu vốn chủ sở hữu không được bổ sung đến mức 8% CAR thì FDIC sẽ chuẩn bị tiếp quản bất cứ lúc nào. Sau khi tiếp quản, FDIC sẽ bán NH này cho một NH khác nếu có NH muốn mua toàn phần hoặc từng phần. Nếu không có ai mua, FDIC sẽ ra tòa xin mở thủ tục phá sản.

Việc mở thủ tục phá sản NH là chuyện thường xuyên ở Mỹ để loại bỏ những ngân hàng yếu kém. Trong năm 2023, ba ngân hàng Silicon Valley Bank (SVB), Silvergate Bank và Signature Bank (SB) tuyên bố phá sản.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản toàn cầu:

Năm 2011, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) được phép thành lập trên cơ sở hợp nhất tự nguyện của Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB), Ngân hàng TMCP Đệ Nhất (Ficombank), Ngân hàng TMCP Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank).

Sau tái cơ cấu, 10 năm sau tổng tài sản SCB đạt 673.000 tỷ đồng, vốn điều lệ hơn 20.000 tỷ đồng tính đến 30/9/2021, với 239 điểm giao dịch, SCB có mạng lưới phủ rộng khắp 28 tỉnh/thành cùng đội ngũ nhân sự hơn 7.000 người.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Hiếu chia sẻ về thương vụ tái cơ cấu thất bại trong lịch sử ngành ngân hàng tại hội thảo.

Sự tăng trưởng mạnh mẽ nhưng hoàn toàn bất ngờ khi các cơ quan điều tra phát hiện SCB đã trở thành một công cụ tài chính phục vụ bà Trương Mỹ Lan và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, đưa đến một vụ án lớn chưa tùng có trong lịch sử ngành tài chính Việt Nam. Việc tái cơ cấu 3 ngân hàng SCB, Ficombank và Tin Nghia Bank được xem là một thất bại lớn nhất trong lịch sử ngành NH cận đại.

Với 4 ngân hàng 0 đồng, năm 2015 Ngân hàng Nhà nước (NHNN) mua lại bắt buộc toàn bộ cổ phần của 3 ngân hàng thương mại gồm OceanBank, Xây Dựng, GPBank. Sau đó Ngân hàng Đông Á cũng được NHNN mua lại và nằm trong diện "ngân hàng 0 đồng" và trở thành ngân hàng con của NHNN.

Trước khi 3 ngân hàng này được NHNN mua lại với giá 0 đồng, chính tôi đã được mời về tham gia HĐQT của Ocean Bank và sau đó tham gia ban điều hành của Ngân hàng Xây dựng. Nhưng khi tôi về các ngân hàng này thì tình thế không còn có thể cứu vãn. Cả Ocean Bank và NH Xây dựng đã lỗ lũy kế hàng nghìn tỷ đồng vì cho vay các công ty sân sau, và vốn chủ sở hữu đã âm đến hàng nghìn tỷ đồng.

Nhưng sau 10 năm cho đến 2024, 4 ngân hàng vẫn làm ăn thua lỗ và không vực lại được. Việc tái cơ cấu 4 ngân hàng qua việc NHNN mua lại vơi giá 0 đồng và giao lại cho một số ngân hàng lớn để tái cấp vốn và tái tổ chức được xem là thất bại.

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Phùng Công Sưởng - Tổng biên tập Báo Tiền Phong - nói: “Trong 71 năm qua, cùng với nhiệm vụ chính trị, Báo Tiền Phong là nhà tổ chức hoặc chủ trì tổ chức các sự kiện hoạt động xã hội thiện nguyện, văn hóa, thể thao mang tầm quốc gia, như Phong trào Chủ nhật Đỏ - Hiến máu tình nguyện, giải Vô địch Quốc gia Marathon và cự ly dài báo Tiền Phong, siêu cúp Bóng đá Quốc gia, giải Vô địch Golf Quốc gia, cuộc thi Hoa hậu Việt Nam… Ngoài ra, báo Tiền Phong cũng là đơn vị tổ chức nhiều cuộc hội thảo, toạ đàm về các chủ đề đa dạng, được dự luận quan tâm, trong đó có cả những hội thảo cấp bộ, ngành với nhiều các đối tác, các doanh nghiệp lớn trong và ngoài nước.

Ông Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong.

Trong bối cảnh ngành ngân hàng Việt Nam đang trải qua những giai đoạn quan trọng với nhiều nỗ lực tái cơ cấu mạnh mẽ, đặc biệt là việc Ngân hàng Nhà nước đã công bố và hoàn tất chuyển giao bắt buộc đối với một số ngân hàng, đồng thời tích cực tìm kiếm nhà đầu tư cho Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB), Báo Tiền Phong nhận thấy vai trò thiết yếu của việc tạo ra một diễn đàn chuyên sâu - nơi các bên liên quan có thể cùng nhau nhìn nhận, đánh giá và đề xuất những giải pháp tối ưu cho quá trình này.

Lịch sử ngành ngân hàng Việt Nam đã chứng kiến nhiều đợt tái cơ cấu với những thành công và cả bài học kinh nghiệm sâu sắc. Việc nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng những tiền lệ này là vô cùng quan trọng để chúng ta đưa ra những quyết sách đúng đắn, hiệu quả cho giai đoạn hiện tại. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là giúp các ngân hàng yếu kém vượt qua khó khăn, mà còn là xây dựng một hệ thống ngân hàng Việt Nam ngày càng vững mạnh, minh bạch và đóng góp tích cực vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Với tinh thần đó, chúng tôi kỳ vọng Hội thảo "Tái cơ cấu ngân hàng, làm sao đạt hiệu quả tối đa?" trở thành cầu nối giữa các nhà hoạch định chính sách, các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, các nhà đầu tư và cơ quan quản lý Nhà nước.

Ban tổ chức tặng hoa các đại biểu, diễn giả tham dự hội thảo.

Chúng tôi tin rằng thông qua những chia sẻ, thảo luận sâu sắc từ các chuyên gia, chúng ta có được góc nhìn đa chiều, phân tích sắc bén và kiến nghị giá trị, giải pháp tối ưu để tìm ra để tìm ra mô hình tối ưu cho các nhà hoạch định chính sách nhằm tái cơ cấu các ngân hàng một cách hiệu quả và minh bạch: Đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng, bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền và khắc phục hậu quả tài chính, giúp Nhà nước thu hồi tài sản thất thoát, củng cố, phát triển niềm tin của các nhà đầu tư và đối tác quốc tế về năng lực điều hành chính sách kinh tế tài chính của nhà nước.